Er is één groot verschil tussen mijn collega adviseur, Frank, en ondergetekende. Waar ik zoveel mogelijk alles digitaal doe, zweert hij nog bij het ouderwetse werken met pen en papier. Vooral die pen intrigeerde me al in het vliegtuig. De pen die hij bij zich heeft, draagt het logo van Women inc. Women inc. is bekend bij alle vrouwen en enkele progressieve mannen. Women inc is de ‘nieuwe’ emancipatiebeweging in Nederland. Ik was direct verrast toen ik het zag. De rol van vrouwen is bij Agriterra altijd een belangrijk punt en toen Frank de pen van Women inc. uit zijn jas trok, was ik er even van overtuigd dit dan ook één van zijn vele zijn expertises was. Al snel bleek dit niet te kloppen, zijn expertise ligt echt vooral op het gebied van bijenhouden en de pen was louter toeval.
De rol van vrouwen in ontwikkelingssamenwerking is niet zomaar een leuke beleidsdoelstelling. Je merkt in Bosnië Herzegovina dat ze het verschil kunnen maken. Soms zit het in de details, soms is het heel subtiel, soms is het overduidelijk. Na een paar dagen valt het op dat er veel vrouwen meedoen aan de beginnerstrainingen voor bijenhouders. Velen starten omdat hun man bijenhouder is en ze willen helpen. Het vak leren van hun man werkt niet. ‘De- genen het dichtstbij zijn het moeilijkst te onderwijzen’. Een externe trainer doet echter wonderen. Tegelijkertijd staan de vrouwen open voor nieuwe technieken en introduceren deze bij hun man. Agriterra ook weer blij. Enkele vrouwen beginnen zelf als onderneemster; iets wat vier of vijf jaar geleden nog ondenkbaar was, maar nu als strategie gezien wordt.
We voeren vooral gesprekken met beginnende bijenhouders. De meeste gesprekken zijn nog steeds met mannen. Af en toe gaat dit best stroef. Het gesprek met Mladen liep voor geen meter. De meeste vragen werden met ja of nee beantwoord. Van een gesprek was geen sprake. De tolk ging vanuit armoede maar een gedeelte erbij bedenken. Wat best een dappere poging is als een antwoord uit twee letters bestaat. ‘ Da’. Op een bepaald moment komt de vrouw van Mladen op de proppen. Ze hebben samen de cursus gevolgd. Op slag is het gesprek totaal anders. Op de vraag of zij ook betrokken is bij het bijenhouden is het antwoord: ‘ik ben de hersenen, hij is de kracht’. Iedereen lacht en Mladen nog het hardste. Een ding is zeker, ze vullen elkaar prima aan. Het gesprek gaat over bijenhouden, productie, thuisverkoop en toekomstplannen. Hij is misschien de bijenhouder, de keuze om zijn vrouw er bij te betrekken is misschien wel het beste onderdeel van zijn ondernemersplan.